آرامگاه بی بی شهربانو کجاست؟ آدرس + مشخصات

آرامگاه بی بی شهربانو یکی از زیارتگاه های قدیمی در شهر ری است که همواره محلی برای راز و نیاز بوده است. پیش از توضیح راجع به این مکان مقدس ابتدا شما را با مفهوم آرامگاه و مقبره آشنا کرده و سپس در مورد آرامگاه بی بی شهربانو توضیح خواهیم داد. پس تا پایان با ما باشید.

آرامگاه یا مقبره چیست؟

مقبره یا آرامگاه در واقع ساختمانی است که روی قبر افراد و به ‌عنوان بنای یادبود ساخته می‌شود. مقبره‌ها معمولاً دارای ساختمان و معماری متفاوتی هستند که این معماری برحسب نوع مکان، شخصی که در آن آرمیده و زمان ساخت آرامگاه متفاوت می باشد. مقبره معمولاً برای افراد معمولی ساخته نمی‌شود؛ بلکه برای افرادی که صاحب کمال و منصب و شناخته شده هستند آرامگاه ساخته می شود. این آرامگاه‌ها دارای شاخصه‌های معماری اسلامی و مذهبی مهمی بوده و جزء آثار تاریخی هر شهر محسوب می شوند. از جمله یکی از آرامگاه‌هایی معروف واقع در شهر تهران که معماری آن تشابه زیادی به معماری امامزاده‌ها دارد، مقبره بی بی شهربانو می باشد.

زیارتگاه بی بی شهربانو

زیارتگاه بی بی شهربانو در شهر ری بر فراز یک کوه بلند و در نزدیکی چشمه ای روان و زیبا قرار دارد و همین موضوع باعث شده است که این آرامگاه برای افراد بومی محلی برای زیارت و تفریح باشد. ری شهری با تاریخ چند هزار ساله است و علاقمندان بسیاری از ایران و اقصی نقاط جهان برای بازدید از آثار تاریخی آن خود را به این شهر می رسانند. این شهر یکی از سه شهر مهم اسلامی بوده است که به آن لقب عروس شهرها را هم داده بودند. شهر ری از شمال با تهران، از غرب با اسلامشهر و از قسمت شرقی و جنوبی با ورامین همسایه است. معماری این آرامگاه به صورت سنگی است.

بی بی شهربانو که بود؟

بی بی شهربانو همسر امام سوم شیعیان، امام حسین(ع) می باشد. درباره مدفن بی بی شهربانو افسانه ای بر سر زبان ها است که خلاصه آن بدین شرح می باشد. بعد از واقعه کربلا همسر امام حسین(ع) به سفارش آن حضرت سوار بر ذوالجناح شده و به سوی مقصدی که برایش مقدر شده می تازد. دشمنان به دنبال ایشان به راه می افتند. با رسیدن به این کوه، بی بی شهربانو که به خدا پناه برد است به جای کلمه “یا هو” کوه را صدا می زند و می گوید “یا کوه”. کوه به اذن خدا شکافته شده و ایشان به دل آن پناه می برند و فقط قسمتی از چارقدشان بیرون می ماند. دشمنان در آن محل سه سنگ را روی هم می چینند تا نشانه ای باشد و صبح فردا برای دستگیری بی بی بازگردند. وقتی باز می گردند می بینند تمام کوه به صورت سنگ های سه تایی چیده شده است و دیگر نشانه خود را پیدا نمی کنند. این داستان فولکلوریک را خانم “مری بویس” محقق و نویسنده معروف تاریخ در کتاب خود آورده است. البته در کتاب ابی‌مخنف نیز این روایت یا داستان بیان شده است. اما محمد باقر بهبودی (مصحح ناسخ التواریخ) این روایت یا داستان را بر اساس تخیل و افسانه‌ بیان کرده و انتصاب آن را به بی‌بی شهربانو قبول نکرده است. او این مزار را به دختر کدخدای آن منطقه و حدود ۳۰۰ سال پیش از زمان نویسنده، مربوط دانسته است.
همچنین در این محل کتیبه‌ای نیز وجود دارد و تصورات بیشتر مردم بر این است که این زیارتگاه مربوط به همسر امام حسین (ع) است، ولی بررسی‌های خانم “مری بویس” موضوع دیگری را مشخص می‌کند. این محقق به این نتیجه رسیده که که معماری سنگی این آرامگاه بسیار کهن تر و قدیمی‌ تر از قرن اولیه اسلامی است و ساخت این آرامگاه به دوره باستان و ساسانیان می‌رسد. نتیجه تحقیقات و بررسی های مری بویس بر روی این مقبره، در مجله ای با نام بررسی‌های تاریخی انتشار پیدا کرده است. به هر حال این مکان به جایی برای زنده نگهداشتن نام این بانو و ادای احترام به وی تبدیل گشته است. این آرامگاه در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۱۵ با شماره ثبت ۲۵۶ در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

معماری این آرامگاه از نظر خانم بویس دقیقاً مشابه به نیایش‌گاه‌های آناهید است و بنابراین وی نتیجه گرفته که لقب شهربانو برای ایزدبانو آناهید استفاده می شده است و در معنی و مفهوم این بوده که آناهید بانوی این شهر می باشد. همچنین قرار گرفتن این مقبره در کنار چشمه آب و بیان آن در اکثر منابع باستانی را خانم مری بویس علت دیگری دانسته که اصل آرامگاه متعلق به ایزدبانو آناهید(الهه آب‌ها و باروری) است. بنا به روایات تاریخی، سند و دلیل محکمی مبنی بر اینکه مادر امام چهارم شیعیان بی بی شهربانو باشد، وجود ندارد و در اکثر منابع و کتاب ها نام مادر ایشان جهانشاه آمده است. همچنین اگر هم دختر یزدگرد سوم همسر امام بوده است، ایشان در مدینه به خاک سپرده شده‌اند، سند و دلیل محکم و قاطعی مبنی بر اینکه به این مکان آمده باشند، وجود ندارد. محققان بر این باورند که این زیارتگاه بیشتر به پرستشگاه های زرتشتیان شباهت دارد و محلی برای دفن اموات در نزدیک آن بوده است.

بنابراین بنای اولیه و اصلی این آرامگاه در دوره ساسانی ایجاد شده است. از لحاظ ساخت و معماری، بخش جنوب شرق آرامگاه شامل چهار گوش منظم و بلند و استوار سنگی است که پوشش آن آجری و ضربی سنگ است و از زمان آل‌بویه به یادگار مانده است و حرم و اتاق بزرگ قسمت جنوبی آن از دوران ساسانی بوده و دیوارهای بیرونی صحن، دقیقا با بنای سنگی زمان آل‌بویه و زمان سلجوقیان همسطح می باشد.
در دوران های بعدی با ایجاد رواق، اتاق‌های مختلف، دیوارها و راهرو مکان اصلی آرامگاه را به دو صحن تقسیم کرده اند. در زمان دیالمه نیز گنبد آرامگاه ساخته شده است. فضایی مانند غار در این زیارتگاه وجود دارد که حاجتمندان برای برآورده شدن آرزوهایشان در آنجا شمع روشن می کنند.

بر روی قبر، صندوقی منبت‌کاری قرار دارد که احادیثی از پیامبر اسلام و القاب شهربانو را در بردارد و زمان آن مربوط است به تاریخ ۸۸۸ هجری قمری و نام سازندگان و بانی آن هم بیان شده است. همچنین منبت بسیار زیبایی از زمان شاه طهماسب در قسمت جنوب شرقی حرم که محل ورود قدیمی و اصلی آن است، قرار دارد. در این آرامگاه آثار تاریخی دیگری نیز می باشد.

معماری آرامگاه بی بی شهربانو

این آرامگاه دارای محوطه‌ای است به شکل مستطیل به صورت شمالی-جنوبی و به ابعاد: طول ۳۳ متر و عرض ۲۲ متر که دارای دیواری سنگی مربوط به عهد چهارم (سلجوقیان و آل بویه) ساخته شده و از قسمت شمال به کوهستان های شهر ری می رسد. در قسمت جنوبی آن، چندین بنای قدیمی محکم سنگی با همراه با پوشش گنبدی از جنس سنگ و آجر وجود دارد. در قسمت محوطه اصلی با ساخت دیوارهای جدید، اتاق‌ها، راهرو، رواق و… در زمان های مختلفی به دو بخش تقسیم شده است. بنای اصلی مقبره از گچ و سنگ ساخته شده و اتاق‌های آن از جنس آجر می باشد. از وضع بنا و سبک آن اینطور به نظر می رسد که مکان اصلی آن در زمان ساسانی ساخته شده است و در عهد چهارم مربوط به آل بویه از آن برای مقبره استفاده شده و بخش هایی نیز به آن اضافه شده است. این آرامگاه شامل حرم بسیار کوچک به صورت چهارگوش با ابعاد حدودا ۳ متر می باشد. محل ورود اصلی حرم رو به قسمت مشرق و شامل سردری از دوره صفویه است. در دوران قاجار گچکاری ها و کاشی کاری های متعددی به این بنا اضافه شد. علاوه بر این یک گنبد کاشی کاری هم در کنار گنبد آجری ساخته شد.

کلام پایانی

شهر تاریخی ری میزبان آرامگاه مقدسی است که ملجأیی برای نیایش و توسل شده است. این آرامگاه چه مدفن بی بی شهربانو باشد چه آرامگاه زرتشتیان، در حال حاضر مکانی مقدس محسوب می گردد. این آرامگاه در دل کوه واقع شده و زائران بسیاری به زیارت آن می روند.