معرفی تخت فولاد؛ آرامگاه یوشع نبی

در این مقاله قصد داریم درباره یکی از جالب ترین گورستان های جهان اسلام صحبت کنیم. گورستانی که مشاهیر بسیاری را در خود جای داده است  و ارزش تاریخی و هنری بسزایی دارد. درباره بزرگان دفن شده در تخت فولاد مطالب بسیار است که ما در این متن به خلاصه ای از آنها خواهیم پرداخت.

امام علی (ع) به کمیل بن زیاد می گویند:” تا دنیا باقی است، دانشوران زنده اند، جسمشان از نظرها پنهان ولی یادشان برای همیشه در دلها موجود است.” در مزارهای مقدس و تابناک تخت فولاد گوهرایی درخشان از علم و تقوی دفن شده اند و اینک ما به یمن آنها چه بسیار علومی که دارا هستیم.

شاعر بزرگ ایرانی، جامی شعر زیر را چه پرمصما سروده است:

زنده شدم از نظر پاکشان، آب حیات مرا خاکشان،

خیز و قدم نه به ره رفتگان، رو سوی آرامگه خفتگان،

یاد کن از عهد فراموششان، نکته شنو از لب خاموششان

وجه تسمیه تخت فولاد اصفهان و موقعیت جغرافیایی آن

تخت فولاد که بیانگر هویت تاریخی و مذهبی اصفهان است در خود آثار تاریخی اسلامی مانند حجاری، خطاطی، معماری و … را جای داده است. آنچنانکه باعث ایجاد فضایی معنوی شده است.

این مجموعه در بخش جنوب شرق اصفهان واقع شده که آرامگاه و مزار بسیاری از بزرگان را در خود دارد. می توان گفت علاوه بر گورستان بقیع در مدینه، گورستان وادی السلام در نجف، تخت فولاد اصفهان نیز در زمره مقدس ترین گورستان های جهان اسلام است.

تخت فولاد مساحتی برابر ۷۵ هکتار دارد که از بخش شمالی به خیابان میر و از بخش جنوبی به خیابان سعادت آباد و دانشکده پرواز ( نیرو هوایی) منتهی می شود. همچنین در بخش شرقی خیابان سجاد اصفهان و در بخش غربی خیابان مصلی واقع شده است.

از دیگر نام هایی که برای تخت فولاد در طول زمان عنوان شده است می توان به لسان الارض و بابا رکن الدین اشاره نمود. علت نامگذاری تخت فولاد وجود مزار بابا فولاد حلوایی یکی از عارفان و عالمان بزرگ می باشد. ولی یک دلیل دیگر هم برای این نامگذاری شناخته شده است و آن وسعت این گورستان است که در گذشته تا پل خواجو ادامه داشته است.

اما در آن زمان ها به جای پل خواجو یک سری سنگ با فاصله موجود بوده اند که روی آنها تخته جهت عبور گذاشته بودند و گفته می شود که تخت فولاد در ابتدا نام تخته پل ها یا تخته پل لاد (لاد به معنای پل است) بوده که در طول زمان تغییر یافته است.

تاریخچه تخت فولاد

تخت فولاد یکی از گورستان‌های مهم در اسلام به‌حساب می‌آید که متأسفانه به‌خوبی معرفی نشده و کمتر کسی از اهمیت آن اطلاع دارد. در ادامه معرفی تخت فولاد را خواهیم داشت، گورستانی که می‌توان آن را بعد از قبرستان بقیع و قبرستان وادی‌السلام، سومین قبرستان مهم در اسلام دانست. اگر شما هم در مورد این گورستان مهم اطلاعاتی ندارید، پیشنهاد می‌دهیم که ادامه مطالب را از دست نداده و با ما همراه باشید.

از آنجایی که مزاری منسوب شده به یوشع نبی در گورستان تخت فولاد در تکیه لسان الارض واقع شده است، گفته می شود که قدمت این تخت فولاد به دوران قبل از اسلام بازمی گردد. تا چند دهه اخیر حصاری دیوار گونه به دور تخت فولاد بوده است که طبق پژوهش های به دست آمده به سبک دیلمی ساخته شده بود.

در قرون ۷ تا ۱۰ هجری قمری این مکان برای عبادت و ریاضت بوده است که در نتیجه آن عارفانی همچون بابارکن الدین و بابا فولاد رشد می کنند. اکنون آرامگاه بابارکن الدین در جاییست که در گذشته عبادتگاه او بوده است.

تا عصر حکومت صفویان مردم عادت داشتند که اموات خود را در محله خودشان دفن کنند و از این رو تا آن زمان نمی توان تخت فولاد را قبرستان کلی شهر نام برد و دقیقا در دوره صفویان بود که به دلیل گسترش شهر تکیه های زیادی در تخت فولاد به وجود آمد و به بزرگترین گورستان اصفهان مبدل گردید.

دوره رونق بسیار تخت فولاد به زمان حکومت شاه عباس دوم بازمی گردد، آنچنانکه در آن مهمانسرا، تکیه ها  و باغ هایی به وجود آمد. از کارهای جالب شاه عباس دوم، ایجاد دو یخچال بزرگ برای آب خنک دادن به زیارت کنندگان بوده است. با پایان صفویه و حمله افغان ها تخت فولاد تا حد بسیار زیادی آسیب دید و پس از آن تنها در دوره هایی از حکومت قاجاریان باز هم به آن رسیدگی شد.

در این محدوده یک مسجد و آب انبار به نام رکن الملک وجود دارد که به همت سلیمان خان رکن الملک نایب الحکومه اصفهان در زمان حاکمیت ظل السلطان (که در این دوره بناهای بسیاری آسیب دیدند) ساخته شده است.

در عصر حاضر خیابان فیض احداث شد و باغ های کنار آن زمین کشاورزی شدند و نکته اینجاست که  به علت زیاد شدن جمعیت اصفهان  و گسترش شهر نشینی، از حوالی سال ۱۳۳۵ به بعد زمین های کشاورزی و هر آنچه از باغ های دوره صفویه باقی مانده بود خراب و به جای آن محله های مسکونی ایجاد شدند.

آنچه که پس از آن اتفاق افتاد ایجاد مقبره های شخصی تا سال ۱۳۶۳ هجری شمسی بوده است، ولی از آن پس دیگر اجازه دفن اموات در این بخش داده نشد و در نتیجه در سال ۱۳۷۳ هجری شمسی تخت فولاد به عنوان یک اثر ملی ثبت گردید.

تخت فولاد در کجا قرار گرفته است؟

اولین موضوعی که در رابطه با معرفی تخت فولاد باید به آن توجه داشتید، محل آن است. این گورستان مهم در شهر اصفهان قرار دارد. متأسفانه تعداد بسیار کمی از توریست‌هایی که به شهر زیبای اصفهان سفر می‌کنند، برای بازدید از این گورستان زمان می‌گذارند. در نظر داشته باشید که در تخت فولاد، فقط برای دیدن مزار بزرگان نمی‌روید، بلکه موزه‌ای از اسلام را پیشروی خود خواهید داشت.

تخت فولاد در قسمت جنوب شرقی شهر اصفهان قرار گرفته است و همین موضوع باعث شده که دسترسی به آن کمی سخت باشد. اگر شما ساکن خیابان‌های میر، سعادت‌آباد یا خیابان سجاد هستید، به‌سادگی می‌توانید به این گورستان مهم دسترسی داشته باشید و از آن دیدن کنید.

چرا معرفی تخت فولاد اهمیت دارد؟

احتمالاً این سؤال شما هم باشد که اصلاً چرا معرفی تخت فولاد اهمیت بسیار زیادی دارد؟ در پاسخ باید بگوییم که در این گورستان بزرگان و علمای زیادی به خاک سپرده شده‌اند و عاشقان بسیاری در سراسر جهان دارند. با معرفی تخت فولاد می‌توانیم فضا را برای ورود توریست‌های بیشتری به کشور مهیا کنیم.

در کنار این موضوع که البته اهمیت بسیار زیادی هم دارد، باید بگوییم که دیدن امکان تاریخی، به ما کمک می‌کند که اطلاعات بیشتری در مورد مرزوبوم خود داشته باشیم. نمی‌توان این واقعیت را کتمان کرد که ما ایرانی‌ها گذشته بسیار درخشانی داریم اما آن‌قدر که به این گذشته افتخار می‌کنیم، از آن اطلاعات درستی در دست نداریم. اگر به اصفهان می روید پیشنهاد می کنیم علاوه بر بازدید از مکان هایی مانند میدان نقش جهان، سی و سه پل و منارجنبان حتماً بازدید از تخت فولاد را نیز در برنامه خود قرار دهید.

چه کسانی در تخت فولاد دفن شده‌اند؟

برای اینکه معرفی تخت فولاد به‌طور کامل انجام شود، لازم است در این مورد هم اطلاعاتی را بیان کنیم که چه کسانی در این خاک آرمیده‌اند. توجه داشته باشید که تنها عابدان و علما در این خاک دفن نشده‌اند، بلکه هنرمندان بسیاری هم تخت فولاد را برای آرامگاه ابدی خود انتخاب کرده‌اند.

بابا رکن‌الدین یکی از بزرگ‌ترین عابدانی است که در این خاک پاک، دفن شده است. در مطالب بالا اطلاعاتی در مورد ایشان ارائه داده‌ایم. بهاء‌الدین محمد اصفهانی کسی که در زمان حیات خود به فاضل هندی معروف بود هم از دیگر کسانی است که در این خاک آرمیده است.

شاید برای شما جالب باشد که محمد حسین عنقا همان شاعری که به ملک‌الشعرا معروف شده بود هم تخت فولاد را به‌عنوان آرامگاه خود انتخاب کرده است. این گورستان یک مینیاتوریست بسیار معروف هم در خود جای داده، حاج میرزا آقا امامی یکی از بزرگ‌ترین مینیاتوریست هایی بود که در تخت فولاد به آرامی خوابیده است.

در کنار تمام این بزرگان که هرکدام بخشی از گذشته و تاریخ ایران را تشکیل داده‌اند، تخت فولاد عزیزان دیگری هم در خود جای داده است. شهدای هشت سال دفاع مقدس و همچنین شهدای انقلاب اسلامی هم در این آرامگاه جای دارند.

تکیه های تخت فولاد و تقسیم بندی آنها

تکیه های تخت فولاد را به سه بخش تبدیل نموده اند که آنها را بر حسب نوع معماری شان می توان به شرح زیر بیان کرد:

• تکیه های دوره صفویه تا قاجار
• تکیه های دوره قاجار تا عصر حاضر
• گلستان شهدای اصفهان

قبرستان مصلی

یکی از برجسته ترین مکان های تخت فولاد بخش غربی آن است که گورستان مصلی می باشد. در این بخش یک بنا به نام مصلی اصفهان وجود دارد که مراسم های سیاسی، اجتماعی و نمازهای جماعت در آن برگزار می شده است.

این بنا به عصر حکومت صفویان باز می گردد و در آن زمان نماز عید قربان و عید فطر را در آنجا برگزار می کردند و حتی تا عصر حاضر نیز نماز عید فطر در آن اقامه می شد. در عصر صفویه یک مسجد در این مکان واقع شده بود که در طی زمان آسیب دید و اما در دوره قاجار یک مسجد دیگر به جای آن ساختند آنچنانکه هنوز هم کتیبه هایی از آن دوره در مسجد وجود دارد.

تخت فولاد امروزه یکی از آثار تاریخی شهر اصفهان محسوب می شود که بزرگان زیادی در آن دفن شده اند. بزرگانی که هرکدام بسان زندگانی هستند که تاثیراتشان بر انسان ها قابل چشم پوشی نیست.